Narzędzia Sentimenti wkraczają w kolejne, coraz bardziej zaawansowane fazy rozwoju. W tym artykule wracamy jednak do korzeni naszego projektu. Dlatego warto opisać, co właściwie mierzymy i jak rozumiemy poszczególne emocje. I nie tylko emocje…
Najłatwiej będzie posłużyć się gotowym opisem, powstałym na potrzeby projektu (którego narzędzia Sentimenti są namacalnym efektem), opracowanym przez nasze badaczki, Dr Monika Riegel i Dr Małgorzata Wierzba z Pracowni Obrazowania Mózgu PAN. A zatem:
Narzędzia Sentimenti. Definicje wymiarów afektywnych:
Walencja, znak emocji i sentyment
- określa czy dana informacja lub zdarzenie budzi w nas negatywne, czy pozytywne emocje;
- ma zakres od emocji negatywnych (wywoływanych przez zdarzenia awersyjne) aż do pozytywnych (wywoływanych przez zdarzenia atrakcyjne);
- im bardziej pozytywnie oceniamy informacje i zdarzenia, których doświadczamy, tym bardziej pozytywne emocje w nas wywołują;
- im bardziej negatywnie oceniamy informacje i zdarzenia, których doświadczamy, tym bardziej negatywnie emocje w nas wywołują.
Pobudzenie emocjonalne
- określa poziom natężenia naszych emocji w stosunku do danej informacji lub zdarzenia;
- ma zakres od braku pobudzenia (obojętności) aż do silnego pobudzenia (wzburzenia lub ekscytacji);
- silne pobudzenie oznacza stan wzmożonej czujności, uwagi oraz przetwarzania informacji;
- pobudzenie odgrywa kluczową rolę w motywacji naszego organizmu do podejmowania określonych działań;
- pobudzenie wiąże się także ze specyficznymi reakcjami na poziomie fizjologicznym oraz neuronalnym (np. podwyższone tętno, przyspieszony oddech).
Emocje podstawowe i ich definicje. Opis emocji
RADOŚĆ
- radość obejmuje wiele pozytywnych emocji odczuwanych w reakcji na to, co znane, lub co nowe;
- sygnalizujemy radość poprzez szczery, autentyczny uśmiech, na który składa się podnoszenie kącików ust skośnie do góry oraz napięcie mięśni okrężnych oka (podnoszących policzki i tworzących z wiekiem zmarszczki wokół oczu);
- radość okazujemy także poprzez sygnały głosowe – odetchnięcie z ulgą albo śmiech czy chichotanie;
- głównym przesłaniem radości jest „podoba mi się to”, a więc nasze poparcie dla czegoś lub zachęta do czegoś.
SMUTEK
- uczucie smutku jest sposobem radzenia sobie ze stratą i pokazania innym, że potrzebujemy wsparcia;
- do sygnałów smutku należą zmarszczone usta (dolna warga nieco podniesiona, a kąciki ust obniżone), wewnętrzne kąciki brwi złączone i podniesione do środka czoła, podniesione policzki;
- innymi przejawami smutku są łzy, a także wokalizacja wyrażająca tę emocję (szloch, drżenie głosu);
- głównym przesłaniem smutku jest „pociesz mnie”, a więc zachęta innych do okazania nam wsparcia i troski.
ZAUFANIE
- oznacza wiarę w to, że ktoś lub coś zachowa się zgodnie z naszymi oczekiwaniami;
- uczucie zaufania przynosi nam poczucie bezpieczeństwa i buduje przywiązanie;
- głównym przesłaniem zaufania jest „wierzę, że mnie nie zawiedziesz”, pozwala ono budować nie tylko intymne relacje z innymi osobami, ale także odnaleźć swoje miejsce w grupie społecznej;
- co ciekawe, większe zaufanie wzbudzają w nas twarze podobne do naszej.
WSTRĘT
- uczucie obrzydzenia w stosunku do czegoś pozawala nam unikać rzeczy dla nas szkodliwych, zarówno w dosłownym fizycznym sensie, jak i sensie psychicznym;
- istnieją trzy elementy wyrazu twarzy wyrażające wstręt: pierwszy to wysuwanie języka przypominające wypluwanie czegoś, drugi to podnoszenie górnej wargi tak, że dziąsła i zęby są odsłonięte, trzeci to marszczenie nosa i rozszerzanie nozdrzy;
- głównym przesłaniem wstrętu jest „odejdź od tego”, co również innym sygnalizuje, by unikać obiektu wstrętu, ponieważ jest niezdrowy, skażony albo naganny (społecznie bądź moralnie).
ZŁOŚĆ
- odczuwamy złość, gdy coś nas blokuje lub gdy czujemy się potraktowani niesprawiedliwie;
- gdy złość jest niekontrolowana, podnosimy głos i wrzeszczymy, a gdy mamy nad nią kontrolę, przybieramy ostry, atakujący ton;
- sygnałem złości na naszej twarzy jest błysk w oczach, obniżone brwi i ściśnięte usta;
- gdy ludzie odbierają sygnał złości, zazwyczaj czują się zranieni i mogą próbować wziąć odwet również okazując złość;
- głównym przesłaniem złości jest „zejdź mi z drogi”, przy czym ma ona zakres od niezadowolenia do groźby czy ataku, w zależności od nasilenia.
STRACH
- strach przed niebezpieczeństwem pozwala nam przygotować się na coś, co nam zagraża;
- najbardziej powszechnym sygnałem strachu są szeroko otwarte oczy, rozciągnięte usta i podniesione, złączone brwi;
- uczuciu strachu może towarzyszyć także reakcja unikania, czyli odsuwania się od źródła strachu, albo zamierania;
- silnemu strachowi może towarzyszyć wybuch krzyku, a także sygnały takie jak ciężki oddech, nieco odsunięta do tyłu głowa i napięte mięśnie szyi;
- głównym przesłaniem strachu jest „pomocy!”, przy czym ma ono zakres od zaniepokojenia do paniki, w zależności od nasilenia.
OCZEKIWANIE
- emocja obejmująca ekscytację albo niepokój w oczekiwaniu na nadchodzące zdarzenia;
- służy redukowaniu napięcia bądź stresu związanego z czekającym nas wyzwaniem poprzez wyobrażanie go sobie i opracowanie strategii radzenia sobie z nim;
- głównym przesłaniem oczekiwania jest „czekam na to, co się wydarzy”, a umiejętność przewidywania efektów naszego działania w przyszłości jest niezbędna do czerpania radości z życia.
ZASKOCZENIE
- emocja odczuwana w reakcji na nieoczekiwane wydarzenia, wyrażająca rozbieżność pomiędzy naszymi oczekiwaniami a rzeczywistością;
- oznaką zaskoczenia są uniesione i zakrzywione brwi, poprzeczne zmarszczki na czole, szeroko otwarte oczy i powiększone źrenice;
- widoczne jest także poprzez opuszczoną szczękę, rozdzielenie górnych i dolnych warg i zębów, rozluźnienie ust
zaskoczenie może być negatywne lub pozytywne; - głównym przesłaniem zaskoczenia jest „nie spodziewałem się tego”, choć ma ono zakres od lekkiego aż do bardzo silnego (reakcja „uciekaj albo walcz”), w zależności od nasilenia.
Diady emocji
W latach 1960-1980 amerykański psycholog opracował autorską teorię emocji, dlatego postanowił dać życie ośmiu emocjom podstawowym. Zgodnie z koncepcją emocji Roberta Plutchika, bo o nim mowa, gdy odmienne emocje odczuwane są jednocześnie, mogą one tworzyć bardziej złożone rodzaje emocji, zwane diadami. Diady mogą powstać z emocji pokrewnych, ale nie przeciwstawnych (wzajemnie się wykluczających). Narzędzia Sentimenti potrafią analizować emocje właśnie w oparciu o 8 emocji podstawowych. Wyróżniamy:
Podstawowe diady (często odczuwalne):
- radość + zaufanie → miłość
- zaufanie + strach → pokora, uległość
- strach + zaskoczenie → poruszenie, trwoga, groza
- zaskoczenie + smutek → rozczarowanie
- smutek + wstręt → żal, skrucha
- wstręt + gniew złość → pogarda, zawiść
- złość + gniew + oczekiwanie → agresja, agresywność, napastliwość
- oczekiwanie + radość → optymizm
Drugorzędne diady (czasami odczuwalne):
- radość + strach → poczucie winy
- zaufanie + zaskoczenie → ciekawość
- strach + smutek → rozpacz
- zaskoczenie + wstręt → szok
- smutek + gniew, złość → cierpienie
- wstręt + oczekiwanie → cynizm
- gniew + radość → duma
- oczekiwanie + zaufanie → fatalizm
Trzeciorzędne diady (rzadziej odczuwalne):
- radość + zaskoczenie → zachwyt
- zaufanie + smutek → sentymentalizm
- strach + wstręt → wstyd
- zaskoczenie + złość → oburzenie
- smutek + oczekiwanie → pesymizm
- wstręt + radość → patologia
- gniew + zaufanie → dominacja
- oczekiwanie + strach → lęk
Przeciwieństwa:
- radość + smutek → konflikt
- zaufanie + wstręt → konflikt,
- strach + złość → konflikt
- zaskoczenie + oczekiwanie → konflikt
Godne uwagi: