Narzędzia Sentimenti. O emocjach, sentymencie i pobudzeniu

Narzędzia Sentimenti wkraczają w kolejne, coraz bardziej zaawansowane fazy rozwoju. W tym artykule wracamy jednak do korzeni naszego projektu. Dlatego warto opisać, co właściwie mierzymy i jak rozumiemy poszczególne emocje. I nie tylko emocje…

Najłatwiej będzie posłużyć się gotowym opisem, powstałym na potrzeby projektu (którego narzędzia Sentimenti są namacalnym efektem), opracowanym przez nasze badaczki, Dr Monika Riegel i Dr Małgorzata Wierzba z Pracowni Obrazowania Mózgu PAN. A zatem:

Narzędzia Sentimenti. Definicje wymiarów afektywnych:

Walencja, znak emocji i sentyment

określa czy dana informacja lub zdarzenie budzi w nas negatywne, czy pozytywne emocje;
ma zakres od emocji negatywnych (wywoływanych przez zdarzenia awersyjne) aż do pozytywnych (wywoływanych przez zdarzenia atrakcyjne);
im bardziej pozytywnie oceniamy informacje i zdarzenia, których doświadczamy, tym bardziej pozytywne emocje w nas wywołują;
im bardziej negatywnie oceniamy informacje i zdarzenia, których doświadczamy, tym bardziej negatywnie emocje w nas wywołują.

Pobudzenie emocjonalne

określa poziom natężenia naszych emocji w stosunku do danej informacji lub zdarzenia;
ma zakres od braku pobudzenia (obojętności) aż do silnego pobudzenia (wzburzenia lub ekscytacji);
silne pobudzenie oznacza stan wzmożonej czujności, uwagi oraz przetwarzania informacji;
pobudzenie odgrywa kluczową rolę w motywacji naszego organizmu do podejmowania określonych działań;
pobudzenie wiąże się także ze specyficznymi reakcjami na poziomie fizjologicznym oraz neuronalnym (np. podwyższone tętno, przyspieszony oddech).

Emocje podstawowe i ich definicje. Opis emocji

RADOŚĆ

radość obejmuje wiele pozytywnych emocji odczuwanych w reakcji na to, co znane, lub co nowe;
sygnalizujemy radość poprzez szczery, autentyczny uśmiech, na który składa się podnoszenie kącików ust skośnie do góry oraz napięcie mięśni okrężnych oka (podnoszących policzki i tworzących z wiekiem zmarszczki wokół oczu);
radość okazujemy także poprzez sygnały głosowe – odetchnięcie z ulgą albo śmiech czy chichotanie;
głównym przesłaniem radości jest „podoba mi się to”, a więc nasze poparcie dla czegoś lub zachęta do czegoś.

SMUTEK

uczucie smutku jest sposobem radzenia sobie ze stratą i pokazania innym, że potrzebujemy wsparcia;
do sygnałów smutku należą zmarszczone usta (dolna warga nieco podniesiona, a kąciki ust obniżone), wewnętrzne kąciki brwi złączone i podniesione do środka czoła, podniesione policzki;
innymi przejawami smutku są łzy, a także wokalizacja wyrażająca tę emocję (szloch, drżenie głosu);
głównym przesłaniem smutku jest „pociesz mnie”, a więc zachęta innych do okazania nam wsparcia i troski.

ZAUFANIE

oznacza wiarę w to, że ktoś lub coś zachowa się zgodnie z naszymi oczekiwaniami;
uczucie zaufania przynosi nam poczucie bezpieczeństwa i buduje przywiązanie;
głównym przesłaniem zaufania jest „wierzę, że mnie nie zawiedziesz”, pozwala ono budować nie tylko intymne relacje z innymi osobami, ale także odnaleźć swoje miejsce w grupie społecznej;
co ciekawe, większe zaufanie wzbudzają w nas twarze podobne do naszej.

WSTRĘT

uczucie obrzydzenia w stosunku do czegoś pozawala nam unikać rzeczy dla nas szkodliwych, zarówno w dosłownym fizycznym sensie, jak i sensie psychicznym;
istnieją trzy elementy wyrazu twarzy wyrażające wstręt: pierwszy to wysuwanie języka przypominające wypluwanie czegoś, drugi to podnoszenie górnej wargi tak, że dziąsła i zęby są odsłonięte, trzeci to marszczenie nosa i rozszerzanie nozdrzy;
głównym przesłaniem wstrętu jest „odejdź od tego”, co również innym sygnalizuje, by unikać obiektu wstrętu, ponieważ jest niezdrowy, skażony albo naganny (społecznie bądź moralnie).

ZŁOŚĆ

odczuwamy złość, gdy coś nas blokuje lub gdy czujemy się potraktowani niesprawiedliwie;
gdy złość jest niekontrolowana, podnosimy głos i wrzeszczymy, a gdy mamy nad nią kontrolę, przybieramy ostry, atakujący ton;
sygnałem złości na naszej twarzy jest błysk w oczach, obniżone brwi i ściśnięte usta;
gdy ludzie odbierają sygnał złości, zazwyczaj czują się zranieni i mogą próbować wziąć odwet również okazując złość;
głównym przesłaniem złości jest „zejdź mi z drogi”, przy czym ma ona zakres od niezadowolenia do groźby czy ataku, w zależności od nasilenia.

STRACH

strach przed niebezpieczeństwem pozwala nam przygotować się na coś, co nam zagraża;
najbardziej powszechnym sygnałem strachu są szeroko otwarte oczy, rozciągnięte usta i podniesione, złączone brwi;
uczuciu strachu może towarzyszyć także reakcja unikania, czyli odsuwania się od źródła strachu, albo zamierania;
silnemu strachowi może towarzyszyć wybuch krzyku, a także sygnały takie jak ciężki oddech, nieco odsunięta do tyłu głowa i napięte mięśnie szyi;
głównym przesłaniem strachu jest „pomocy!”, przy czym ma ono zakres od zaniepokojenia do paniki, w zależności od nasilenia.

OCZEKIWANIE

emocja obejmująca ekscytację albo niepokój w oczekiwaniu na nadchodzące zdarzenia;
służy redukowaniu napięcia bądź stresu związanego z czekającym nas wyzwaniem poprzez wyobrażanie go sobie i opracowanie strategii radzenia sobie z nim;
głównym przesłaniem oczekiwania jest „czekam na to, co się wydarzy”, a umiejętność przewidywania efektów naszego działania w przyszłości jest niezbędna do czerpania radości z życia.

ZASKOCZENIE

emocja odczuwana w reakcji na nieoczekiwane wydarzenia, wyrażająca rozbieżność pomiędzy naszymi oczekiwaniami a rzeczywistością;
oznaką zaskoczenia są uniesione i zakrzywione brwi, poprzeczne zmarszczki na czole, szeroko otwarte oczy i powiększone źrenice;
widoczne jest także poprzez opuszczoną szczękę, rozdzielenie górnych i dolnych warg i zębów, rozluźnienie ust
zaskoczenie może być negatywne lub pozytywne;
głównym przesłaniem zaskoczenia jest „nie spodziewałem się tego”, choć ma ono zakres od lekkiego aż do bardzo silnego (reakcja „uciekaj albo walcz”), w zależności od nasilenia.

Diady emocji

W latach 1960-1980 amerykański psycholog opracował autorską teorię emocji, dlatego postanowił dać życie ośmiu emocjom podstawowym. Zgodnie z koncepcją emocji Roberta Plutchika, bo o nim mowa, gdy odmienne emocje odczuwane są jednocześnie, mogą one tworzyć bardziej złożone rodzaje emocji, zwane diadami. Diady mogą powstać z emocji pokrewnych, ale nie przeciwstawnych (wzajemnie się wykluczających). Narzędzia Sentimenti potrafią analizować emocje właśnie w oparciu o 8 emocji podstawowych. Wyróżniamy:

Podstawowe diady (często odczuwalne):

radość + zaufanie → miłość
zaufanie + strach → pokora, uległość
strach + zaskoczenie → poruszenie, trwoga, groza
zaskoczenie + smutek → rozczarowanie
smutek + wstręt → żal, skrucha
wstręt + gniew złość → pogarda, zawiść
złość + gniew + oczekiwanie → agresja, agresywność, napastliwość
oczekiwanie + radość → optymizm

Drugorzędne diady (czasami odczuwalne):

radość + strach → poczucie winy
zaufanie + zaskoczenie → ciekawość
strach + smutek → rozpacz
zaskoczenie + wstręt → szok
smutek + gniew, złość → cierpienie
wstręt + oczekiwanie → cynizm
gniew + radość → duma
oczekiwanie + zaufanie → fatalizm

Trzeciorzędne diady (rzadziej odczuwalne):

radość + zaskoczenie → zachwyt
zaufanie + smutek → sentymentalizm
strach + wstręt → wstyd
zaskoczenie + złość → oburzenie
smutek + oczekiwanie → pesymizm
wstręt + radość → patologia
gniew + zaufanie → dominacja
oczekiwanie + strach → lęk

Przeciwieństwa:

radość + smutek → konflikt
zaufanie + wstręt → konflikt,
strach + złość → konflikt
zaskoczenie + oczekiwanie → konflikt

Godne uwagi: